ХӨХ ТОЛБО

Эртнээс нааш бид "Хєх толбо"-ыг судалж учир зvйг нь тайлахыг хичээж ирсэн боловч тодорхой vр дvнд хараахан хvрээгvй билээ. Манэй дэлхий Нарны аймгийн есєн гарагийн гурав дахь га par нь бєгєєд гvн хєх єнгєтэй /бусад гарагууд нь шар, улаан, саарал, цагаан, хvрэн гэх мэт єнгєтэй байдаг. Дэлхий дээрх олон арьст хvмvvсээс зєвхєн Тєв Азийн монгол туургатан буюу,

1. Орос улсын Буриад, Тува, Халимагийн иргэд

2. Монгол Улсын иргэд

3. Хятад улс дахь Євєр монгол иргэд

4. Шинжан, Казакстан дахь Дєрвєн Ойрадын иргэд

5. Солонгос, Манж нутаг, Афганистан, Унгар зэрэг улсын зарим хvмvvст хєх толбо байдаг.
Тус хvмvvс тєв Азиас нvvж очсон/
Эдгээр хvмvvс эцэг, эхээс мэндлэхдээ л нуруу, бєгс, хондлой дээрээ хєх толботой тєрдєг.

Тєв Азийн єндєрлєг хэсэг далайн тєвшнєєс 1000 метр, тvvнээс дээш єргєгдсєн газар нутагт, мєн антициклон хэмээх хєдлєшгvй тунгалаг хех цэнхэр агаартай нутагт оршдог.

Монголчууд бид хєх єнгийг эрхэмлэдэг. Хєх єнгє нь Дорнийн гvн ухааны vзэл онолоор, эвдэн сvйтгэх болон бvтээн туурвихийн билэгдэл тэр эрч хvчийг єгєгч агуу их далд увдистай гэж хэлцэгдсэн байдаг тєдийгvй биднийг нэгэн vе дэлхийд хvчирхэг болгож, ирээдvйд ч хvчирхэг болохыг билэгдэж байдаг юм.

Эх дэлхийг амьд махбод гэж "Буддын гvн ухаанд" Дорнын гvн ухаан vздэг.
Дэлхий vvссэн тухайд, хvчит салхин давхаргын дунд. хийн мандал vvсч т.vvн дээр усан мандал тогтоно /Шинжлэх ухааны vзлээр орчлон нь агуу их тэсрэлтээс vvссэн гэдэг/. Эхийн хэвлийд vр бvрэлдэж байгаатай адил усан, шороон, хийн мандлууд бий болж сансрын арван сapaa гvйцээсний да paа усан мандлаасаа /эхийн хэвлийгээс/ хамгийн анхны хуурай газар зулай мэлмий нь цоорхой гарч єсч єндийн бvх л vе шатыг єєрєєр хэлбэл, газрын бvх элемент бий болох, арьс vс нь зузаарах, хєре ургамал бий болох, таван цул эрхтэн, таван тив, зургаан сав эрхтэн, зургаан далэй vvсэн бий болно, Тивvvд нь салах буюу rap хєлєє тэнийлгэж, ирээдvйд хєгшрєхдєє эргэж нийлэх, бvх л энергээ дуусч, голууд хатаж хуурайшиж тєгсєх тавилан туулна. Бид ч энэ хуулийн дагуу vvсч бий болж сав ертєнцийн vр нь 6олж заяасан шим ертєнцийн алтан хэвлий буюу азоны давхарга дотор єсєн бойжиж байгаа хvмvvн билээ гэж бичсэн байдаг.

Манай дэлхийд Атлант, Энэтхэг, Хойд мєсєн, Номхон, Ємнєд мєсєн, Газар дундын тэнгисдалай гэж зургаан том ус байдаг. Тэгвэл хvний таван цул эрхтэнд уушиг, ходоод, элэг, цєс, дэлvv, зvрх, бєєр гэх мэт ордог. Дэлхийн тивvvд нь уг эрхтнvvдтэй хэлбэр хэмжээ, бvтцээрээ тєстэй бйдаг.

Ази тивийн тєв хэегийн газарзvй нь амьд биет хvний толгойн хэсэгтэй тєстэй байдаг. Дээр дурьдсан дэлхийн анхны хуурай газар зулай мэлмий нь цоорхой гарч ирэн улмаар тэлж єсєн бойждог гэж бичсэнийг санавал одоогийн Орос улсад байгаа Байгаль н у у р нь дэлхий и хамгийн гvн /1642 метр/ цэнгэг устай /тус ус дэлхийн цэнгэг усны 25 хувийг эзэлдэг/ мэлмий нь болсон нуур юм.
Тус нуурын гvн цэгээс доош хоёр тийш тэнцvvвтэр хэмжээтэй газарт Хєвсгєл нуур, Далай нуур /Хятад улсын/ хоёр дэлхийн Һvд мэт. оршдог. Хоёр нуурын дээд талд тахирлан хємсєг мэт Саяны нуруу, Керчмийн уул нурууд байдаг.

Ийм гурвалжилсан тэгш хэмтэй гурван цэнгэг нуур єєр бусад тивийн алинд нь ч байдаг нь сонин.

Мєн Байгаль нуурын доор хамар гэсэн нэртэй Хамар давааны нуруу уул байдаг. Байгаль нуурын гvн цэгээс эгц доош шугам татахад Хэнтий нурууны ноён оргил Асралт хайрхан /2800 метр/-аар дайрдаг. Энэ нь хvний хамрын хянган яс шиг мєн доошлон Дундговь аймаг дахь Их газрын чулуу уулаар дэлхийн хамар нь тогтдог байна. Бас дэлхийн гурван их усны /Номхон далай, Хойд мєсєн далай, Эх газрын/эй савын огтлолцол, гурван цэгиин уулзварыг шулуун дайрдаг. Мєн Сvхбаатар аймгийн Шилийн Богдуул /1777 метр/, Хэнгайн нурууны ноён оргил Отгон тэнгэр хайрхан уул /3905 метр/ нь дээрх хоёр нvдтэй тэгш хэмтэй байрласан ба хvний хацрын хоёр товгор мэт байрласан байдаг.

Монгол нутгийн Алтай, Хангай нуруудын хоорондох Орог, Улааы нуурын тєв цэгийг дайруулан зvvн тал уруу шулуун татахад Замын-Vvд хvртэлх нутаг хоёр талаасаа эвтэйхэн хотгор газарт байрласан хvний ам мэт оршдог.

Ємнєговь аймгийн "Елын ам" гэдэг газар vргэлж хvйтэн мєстэй байдаг. Энэ амны доод талын тєв цэг оочны хонхорхой шиг оршдог. Нэгэн домогт Монгол Улсын хааныг хятад тvш мэл єдєхєд ерєєсєє уурлахгvй байв. Гэгэл оочных нь сахлаас зулгаасанд тэрбээр маш их уурласан гэж єгvvлсэн байдаг.

Байгаль нуураас дээш орших Сибирь /Шивэр, шигvv ой/ битvv ой байдаг нь хvний толгойн vстэй адилхан мэт.

Хvний толгойн нvvр царайны хэсэг ямагт ил байж цэвэр тунгалаг агаараар амьсгалж, бусдыг харж тэдэнтэй харилцаж, оюун ухааны тєв болж байх ёстой. Хєх цэнхэр гарагийн хєх цэнхэр тэнгэртэй, хєх толботой хvмvvс болсон монгол туургатан бидэнд омогшил, бахархал, бардамнал байх ёстой.

Хєх толбо нь биднийг дэлхиин толгоин хэсэг, нvvр царай, ирээдvй цаг, гэгээр-лийн /гэгээг эрэх/ хvч, билэгдэл мєн шуv гэдгийг заадагбилээ.

Тєрєхєд маань байдэг хєх толбо арилан алга болдог бус арван нас хvрэхэд бидний цусанд шингэж, биеэр тарж эрч хvч, эр зориг, оюун ухааны эрчим хvч энерги болдог бэйна. Тэгээд ч манай улсад Дэлхиин энергийн тєв, ноен хутагт Данзанравжаагийн Хамрын хийд нь энэ хамар, ам болсон газарзvйн байрлалын тєв дотор ойролцоо байдаг.

Иймд дэлхийд ховорхон хєх толботнуудыг євсєє идэн, ноцолдож, тоглож байгаад хоромхон зуурт сvйрч чулуужин эдvгээ музейн vзмэр болсон vлэг гvрвэлvvдтэй адил хувь зохиолтой байж, байлгах гэж оролдох ёсгvй.

Хєх толбо vгvй болбол дэлхиин ирээдvй устаж vгvй болог. Дэлхий сєнєж, мєхнє гэдэг нь нэгхэн секундын л ажил. Дэлхий маань нэг сёкундэд гучин километрийн хурдтай эргэлддэгийгта бvхэн санацгаа.

Эх дэлхийнхээ ирээдvйг бататгаж зєв амьдрахын тєлєє зvтгэцгээе. Дэлхиин нvvр царай болсон монгол туургатан бид улам олшрон, соёл боловеролтой, vндэсний хvчирхэг хvмvvс болж байгаль, газар нутаг, эх дэлхийгээ хайрлан хамгаалах vйлсэд байнга хувь нэмрээ оруулж чадвал дэлхий ээж маань баярлан бахдаж бvх хvмvvсийн ирээдvй ч улам баттай гэрэлтэх болно.